ՀՀ ԳԱԱ Հր. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ (Հայոց լեզու)

Հայոց լեզվի կազմավորումը և զարգացման փուլերը:

Գրական լեզվի երկու տարբերակները՝ արևելահայերեն և արևմտահայերեն:

Հնչյունաբանություն. հնչյուն և հնչույթ:

Հնչյունների դասակարգումը և նրանց բնութագիրը:

Հնչյունափոխություն, նրա տեսակները:

Ուղղագրություն, ուղղախոսություն:

Ժամանակակից հայերենի ուղղագրության հիմունքները: Ուղղագրական բարեփոխություններ:

Արտասանական ոճեր:

Բառագիտություն. բառ, բառույթ և բառաձև:

Իմաստաբանություն և իմաստափոխություն:

Բառերի տեսակներն ըստ իմաստի և ձևի:

Ժամանակակից հայերենի բառապաշարը և հարստացման միջոցները՝ ներքին և արտաքին:

Փոխառություններ:

Բառակազմություն. Բառակազմական կաղապարներ:

Բառաբարդում, ածանցում: Հապավում:

Բարդության տեսակները:

Ժամանակակից հայոց լեզվի բառապաշարն ըստ գործածության ոլորտների:

Ժամանակակից հայերենի բառապաշարի պատմական շերտերը. գործուն և ոչ գործուն բառապաշար:

Ժամանակակից հայոց լեզվի ոճական-գործառական շերտերը:

Դարձվածաբանություն: Դարձվածքի ըմբռնումը և նրա դասակարգումը:

Հայ բառարանագրություն: Բառարանների տեսակները:

Քերականության ուսումնասիրության առարկան (ձևաբանություն և շարահյուսություն):

Քերականական իմաստ և ձև:

Քերականական կարգեր:

Բառի ձևաբանական կառուցվածքը, ձևույթներ: Հիմք և վերջավորություն:

Խոսքի մասերի համակարգը հայերենում: Խոսքի մասերի դասակարգման սկզբունքները:

Գոյականը որպես խոսքի մաս. առանձնահատկությունները և իմաստային-քերականական խմբերը:

Գոյականի թվի, հոլովի, առկայացման, անձի և իրի քերականական կարգերը, նրանց արտահայտման միջոցները:

Ժամանակակից հայերենի հոլովների համակարգը, այդ մասին եղած տարբեր ըմբռնումներն ու գիտական բանավեճերը:

Ածական անունը որպես խոսքի մաս, նրա տեսակները, կազմությունը, ձևաբանական և շարահյուսական առանձնահատկությունները:

Թվական անունը որպես խոսքի մաս, նրա տեսակները, կազմությունը:

Դերանունների խոսքիմասային առանձնահատկությունները, դերանունների տեսակները, նրանց հոլովման առանձնահատկությունները և փոխանվանական գործածությունը:

Բայը որպես խոսքի մաս, նրա իմաստային, ձևաբանական, շարահյուսական և բառակազմական առանձնահատկությունները:

Բայի անդեմ և դիմավոր ձևեր:

Բայի քերականական կարգեր:

Հայերենի դերբայները և նրանց դասակարգումը:

Բայի դեմքը, թիվը, եղանակը, ժամանակը, նրանց արտահայտությունը:

Դիմավոր բայեր, բայի եղանակները:

Հայերենի խոնարհման տիպերը:

Անկանոն բայեր և նրանց խոնարհումը:

Հայերենի չթեքվող խոսքի մասերը (մակբայ, կապ, շաղկապ, վերաբերական, ձայնարկություն), նրանց ձևաբանական և շարահյուսական առանձնահատկությունները:

Շարահյուսության առարկան, շարահյուսական առավելագույն և նվազագույն միավորները: Շարահյուսական կաղապարներ:

Լեզու և խոսք. նրանց փոխհարաբերության հարցը հայ լեզվաբանության մեջ:

Հասկացություն կապակցության մասին: Շարահյուսական կապակցության միջոցներն ու եղանակները:

Բառակապակցություն: Բառակապակցության տեսակները:

Բառ, բառակապակցություն, նախադասություն և շարույթ:

Նախադասությունը որպես լեզվական միավոր:

Ստորոգում և հնչերանգ: Ստորոգման ըմբռնումները հայ քերականագիտության մեջ:

Նախադասության տեսակներն ըստ հնչերանգի:

Նախադասության կառուցվածքային տեսակները:

Նախադասության անդամ, գլխավոր և երկրորդական անդամներ, նրանց տեսակները, արտահայտությունը և քերականական ձևավորումը:

Նախադասության գլխավոր անդամների լրացումները:

Գոյականական և բայական անդամների լրացումներ, տեսակները:

Միակազմ նախադասության տեսակները և ձևավորման առանձնահատկությունները:

Բարդ նախադասության կառուցվածքը և տեսակները:

Երկրորդական նախադասությունների բնույթը, նրանց կառուցվածքը և տեսակները:

Փոխակերպումներ: Բարդ ստորադասական նախադասության փոխակերպումը պարզի:

Դերբայական դարձված:

Նախադասության կողմնակի անդամներ:

Տեքստի ըմբռնումը, տեքստերի տեսակներն ու հիմնական բնութագրիչները:

Մեջբերվող ուղղակի և անուղղակի խոսք:

Պարբերույթ. կառուցվածքային յուրահատկությունները, ոճական արժեքը:

Կետադրություն և նրա դերը գրավոր խոսքում, տեսակները:

Գրաբար: Գրաբարի հնչյունական համակարգը: Պատմական հնչյունափոխություն:

Գրաբարի երկբարբառները և նրանց հետագա հնչյունափոխությունը:

Գրաբարի հոլովները և նրանց կազմությունը:

Գոյական և ածական անունների հոլովումը գրաբարում:

Ներքին, արտաքին և խառը հոլովումները գրաբարում:

Դերանվանական հոլովումը գրաբարում և նրա առանձնահատկությունները:

Ածականների համեմատության աստիճանները և կազմությունը գրաբարում:

Մակբայներ, նրանց տեսակները գրաբարում:

Գրաբարի դերբայները, կազմությունը և հետագա փոփոխությունները:

Բայի եղանակները և ժամանակները գրաբարում: Նրանց կազմությունը:

Բայական հիմքեր: Ներկայի և անցյալ կատարյալի հիմքերից կազմվող ձևերը գրաբարում:

Պարզ և բաղադրյալ ժամանակաձևերը գրաբարում:

Կրավորականի կազմությունը ներկայի և կատարյալի հիմքերի ձևերում:

Անկանոն բայերը և նրանց խոնարհումը գրաբարում:

Պակասավոր բայեր. դրանց խոնարհումը և գործածությունը գրաբարում:

Գրաբարի դերբայները, դրանց գործածությունը:

Գրաբարի նախդիրները:

Շարադասությունը, համաձայնությունը գրաբարում:

Լեզու և բարբառ, ենթաբարբառ և խոսվածք:

Բարբառների պատմական զարգացման ընթացքը տարբեր դարաշրջաններում:

Հայ բարբառների առաջացման վերաբերյալ տեսակետները:

Հայ բարբառների աշխարհագրական, հնչյունաբանական, ձևաբանական, բազմահատկանիշ վիճակագրական դասակարգումները:

Հայ բարբառների հիմնական ճյուղերի հնչյունաբանական, ձևաբանական, շարահյուսական առանձնահատկությունները:

Արարատյան, Թիֆլիսի, Ղարաբաղի, Պոլսի, Կարնո, Վանի բարբառների ընդհանուր բնութագիրը, նրանց ընդհանրությունները և տարբերությունները գրական լեզվի համեմատ:

Հայերենի առաջացման մասին եղած տեսությունները. պատմահամեմատական լեզվաբանությունը հայերենի առաջացման մասին:

Հայոց լեզվի բնույթը և ցեղակցական կապերը, նրա դիրքը հնդեվրոպական լեզուների շարքում:

Հայերենի զարգացման ընթացքը մ.թ.ա. 2-րդ– մ.թ. 5-րդ դդ. ընկած ժամանակաշրջանում:

Նախագրային հայերենի շրջանաբաժանումը և համապատասխան փուլերի բառապաշարային և քերականական յուրահատկությունները:

Հայոց գրերի ստեղծման պատմական պայմանները: Նախամեսրոպյան հայ գրերի գոյության մասին եղած տեսակետները:

5-րդ դարի գրաբարը և գրաբար մատենագրության բնույթը:

Գրաբարի կրած ազդեցությունները:

Հունաբան հայերենը և նրա ստեղծման նպատակները:

Գրաբարի վիճակը 7-10-րդ դարերում:

Միջին հայերենի կազմավորումը: Գրաբարի և բարբառների դերը միջին հայերենի կազմավորման գործընթացում:

Կիլիկյան հայկական թագավորության ստեղծումը: Միջին հայերենը որպես պետական, գրական և գիտական լեզու:

Միջին հայերենի հնչյունական համակարգը, հնչյունական նոր երևույթները, հնչյունափոխություն և ուղղագրական տարբերությունները գրաբարից:

Միջին հայերենի բառապաշարը, բառապաշարի շերտերը, փոխառություններ, նրանց բնույթն ու աղբյուրները:

Միջին հայերենի ձևաբանական և շարահյուսական առանձնահատկությունները:

10-15-րդ դարերի քերականական միտքը:

Կիլիկյան թագավորության վերացումը: Միջին հայերենի հետագա վիճակը:

Լատինաբան հայերենը և նրա բնույթը:

Հայ պատմագրության, պաշտոնական գրագրությունների, գրական երկերի աշխարհաբարացումը 17-18-րդ դարերում:

Հայ գրական լեզվի ճյուղավորումները:

Հայոց ազգային լեզվի կազմավորումը: Գրաբարի, միջին հայերենի և բարբառների օգտագործումը ազգային լեզվի կազմավորման մեջ:

Հայ ժողովրդի կյանքում կատարված փոփոխությունները 19-րդ դարի սկզբում: Աղաբաբյան դպրոցը, Լազարյան ճեմարանը, Ներսիսյան դպրոցը և նրանց դերը գրական հայերենի մշակման գործում:

Խ. Աբովյանի երկերի լեզվի առանձնահատկությունները և նշանակությունը աշխարհաբարի զարգացման բնագավառում:

Խ. Աբովյանի լեզվագիտական հայացքները:

Հայոց գրականության և լեզվի հետագա զարգացումը: «Հյուսիսափայլի» հիմնադրումը:

Ստ.Նազարյանը, նրա լեզվագիտական հայացքները:

Միքայել Նալբանդյանի լեզվագիտական հայացքները: Նրա դերը հայ հրապարակախոսության, քննադատության, գիտական տերմինների ստեղծման և մշակման մեջ:

Գրապայքարը և նրա փուլերը:

Աշխարհաբարի հետագա մշակումն ու կատարելագործումը: Հայերենի բառային կազմի ընդարձակումն ու հարստացումը:

Գրական լեզուն իբրև համազգային միասնական լեզու, նրա զարգացման հեռանկարները:

Ոճաբանության ուսումնասիրության առարկան և խնդիրները: Լեզու, խոսք և ոճ:

Հնչյունաբանական ոճաբանություն:

Առձայնույթ, բաղաձայնույթ և հանգ:

Բառային ոճաբանություն:

Հայերենի բառապաշարի ոճական-գործառական դասակարգումը:

Բառապաշարի շերտերը և դրանց ոճական արժեքը:

Ձևաբանական, շարահյուսական ոճաբանություն:

Նրանց ուսումնասիրության եղանակներն ու սահմանները:

Իրադրական ոճեր:

Անհատական ոճեր:

Հայերենի գործառական ոճերը և նրանց առանձնահատկությունները:

Խոսքի արժանիքները և թերությունները: Գրավոր և բանավոր խոսք: Բանավոր խոսքի առանձնահատկությունները (հնչերանգ, շեշտ, առոգանություն):

Լեզվական նորմի ըմբռնումը: Լեզվական նորմ և ոճական նորմ:

Հայերենի գործառական ոճերը և լեզվական նորմը:

Լեզվի պատկերավորման և արտահայտչական միջոցները:

Քերականական (ձևաբանական և շարահյուսական) ոճաբանություն, քերականական կարգերի ոճական արժեքը:

Խոսքաշարի լեզվական ուսումնասիրության առանձնահատկությունները: